Park Mużakowski (Muskau)

Plany

Zdjęcia

Filmy

Nie dodano

Rośliny

Nie dodano

Historia

Od pomysłu do bankructwa – park w czasach księcia von Pückler-Muskau

Za początek historii parku uznawana jest data 1 maja 1815 roku, kiedy to spadkobierca posiadłości w Muskau, Hermann Ludwig Heinrich książę von Pückler-Muskau ogłosił mieszkańcom miasteczka Muskau zamiar przekształcenia siedziby i jej otoczenia w park krajobrazowy.
Dla koncepcji całości zasadnicze znaczenie miały miejscowe uwarunkowania, a zwłaszcza istnienie XVII-wiecznej rezydencji, powstałej w miejscu wcześniejszego dworu obronnego. Główne budynki zespołu: pałac, teatr i budynek urzędu, położone w zachodniej części doliny Nysy, otaczały od północy i wschodu regularne ogrody. Naturalne zadrzewienia na łąkach nadrzecznych i malownicze ukształtowanie otaczającego terenu tworzyły wyjątkową scenerię.
Zanim pozyskano dalsze tereny, rozpoczęto prace upiększające w otoczeniu pałacu. Pierwszym rejonem, który przekształcono i założono ogrody, co miało miejsce w 1817 roku, była wydłużona łąka przylegająca do zamku od strony północnej, nazwana na cześć wybranki Pücklera, Lucie von Hardenberg, Doliną Owcy (Schnuckental), a później Łąką Łez (Tränenwiese).
Wcześnie rozpoczęto również prace po wschodniej stronie rzeki. Na wysokim tarasie ponad dnem doliny, w północnej części późniejszego parku, powstało już w 1820 roku parkowe ustronie, cottage, nazwane Anglią (England) albo Domem Angielskim, z zespołem budowli służących rozrywce i kontemplacji natury. Rejon ten został równocześnie połączony z zamkiem nowo założoną drogą i mostem przez Nysę (Most Angielski). Powstał również drugi most, w centralnej części parku, tzw. Most Podwójny. Wzdłuż tarasów nadrzecznych po stronie wschodniej przystąpiono do budowania dróg. Na południowym krańcu terenu rozpoczął Pückler zakładanie uzdrowiska, które miało bazować na istniejących tam źródłach mineralnych. Uzdrowisko, nazwane Uzdrowiskiem Hermanna (Hermannsbad), otwarto w 1823 roku.
Do współpracy przy tworzeniu parku zostali zaproszeni John Adey Repton, syn i współpracownik Humphry’ego Reptona – planisty uznawanego przez księcia za niepodważalny autorytet w dziedzinie ogrodów krajobrazowych tego czasu, oraz znakomity architekt Karl Friedrich Schinkel (1781-1841), autor licznych projektów architektury parkowej i przebudowy głównych budynków rezydencji. W sprawach ogrodniczych Pückler polegał całkowicie na fachowej pomocy ogrodnika Jacoba Heinricha Rehdera (1790-1852).
Koszty realizacji projektów parkowych, podróże i wystawny styl życia Pücklera sprawiły, że jego życiu towarzyszył ciągły kryzys finansowy, co odbijało się na pracach w parku. Próbą ratowania przedsięwzięcia był uzgodniony przez małżonków fikcyjny rozwód, mający umożliwić Pücklerowi zawarcie nowego, korzystnego finansowo związku. Po ogłoszeniu rozwodu w 1826 roku Pückler wyprawił się w celach matrymonialnych do Anglii. Rezultatem tej wyprawy było jednak nie małżeństwo, ale liczne obserwacje i nowe pomysły, które znalazły zastosowanie w tworzonym parku.
Wymyśloną przez siebie koncepcję parku w Muskau i rezultaty dotychczasowych prac Pückler opisał w wydanej w 1834 r. w książce „Andeutungen über Landschaftsgärtnerei…” (Szkice o ogrodnictwie krajobrazowym), poświęconej teorii i praktyce zakładania modnych w epoce ogrodów. Zilustrował ją licznymi litografiami, do których akwarele i rysunki przygotował August Wilhelm Schirmer (1802-1866).
W rezultacie trwających prawie 30 lat prac stały się widoczne zasadnicze zarysy całego założenia. Główne budynki otoczone były przez rozległe przestrzenie parku, zaś część wschodnia i zachodnia połączone zostały w jednorodny kompleks. Zrealizowano ambitne projekty budowlane – nową oranżerię oraz browar, zbudowane przez L. Persiusa (1803-1845). Do zakomponowanego obszaru włączono park przy Zameczku Myśliwskim koło Weisswasser i romantyczne założenie Wussiny. Jednak wiele spośród planowanych budowli nigdy nie zostało zrealizowanych.
Szeroko zakrojony program inwestycyjny doprowadził ostatecznie do krachu finansowego i sprzedaży dóbr w 1845 roku. W momencie sprzedaży park osiągnął co prawda planowaną wielkość, ale znaczne tereny, zwłaszcza po stronie wschodniej, nie zostały nigdy zagospodarowane. W innych miejscach, jak np. na Polach Bronowickich, istniały zaledwie zarysy kompozycji. Z pierwotnej koncepcji parku, obejmującej ponad 700 ha, Pückler zrealizował zaledwie część, zajmujacą nieco ponad 250 ha.

W dobrych rękach – mecenasi i kontynuatorzy – czasy księcia Fryderyka Niderlandzkiego i rodziny von Arnim

Po sprzedaży dóbr Muskau hrabiom von Nostitz i von Hatzfeld stały się one w 1846 roku własnością księcia Fryderyka Niderlandzkiego (Willem Frederik Karel von Oranien, 1797-1881), syna późniejszego króla niderlandzkiego Wilhelma I.
W osobie księcia park zyskał nie tylko właściciela, ale i troskliwego mecenasa, pełnego zrozumienia i uznania dla dzieła poprzednika. Konsekwentnie prowadzono prace nad kształtowaniem nasadzeń, układu dróg i cieków, zrealizowano również szeroko zakrojony program dla obiektów architektonicznych (zarówno dla głównych budynków zespołu, jak i budowli parkowych).
Począwszy od 1852 roku wzniesione w czasach Pücklera budowle parkowe o lekkiej drewnianej konstrukcji były sukcesywnie zastępowane budowlami murowanymi. W ten sposób całkowicie nowe formy uzyskały mosty przez Nysę: Podwójny i Angielski, a także trzy mosty parkowe: Most Królewski/Książęcy, Wiadukt przy Górze Pana i Most Arkadowy.
W latach 1862-1866 przeprowadzono szeroko zakrojone prace przy głównych obiektach zespołu, Starym i Nowym Zamku, a także Domu Kawalerskim, które uzyskały kostium neorenesansowy. Autorami przebudowy byli znakomici architekci: Hermann Wentzel (1820-1889), uczeń Augusta Stülera (1800-1865) i Maximilian Strasser (1818-1881). Powstały także wówczas nowe budynki w Parku Zdrojowym.
Ciągłość prac ogrodniczych zapewniło zatrzymanie na stanowisku inspektora parku i ogrodów bliskiego współpracownika Pücklera, Jacoba Rehdera. Po jego śmierci stanowisko to objął Eduard Petzold (1815-1891), ogrodnik wykształcony w Muskau, zdobywający swoje pierwsze doświadczenia pod okiem Pücklera, jego żony Lucie i Rehdera. Dziełem jego jest przekomponowanie wielu fragmentów parku lub zagospodarowanie rejonów nieukończonych przez Pücklera. Przede wszystkim jednak, wraz z dendrologiem Georgiem Kirchnerem (1837-1885), założył we wschodniej części parku kolekcję roślin drzewiastych – arboretum, które szybko zdobyło sobie europejską sławę.
Śmierć Fryderyka Niderlandzkiego w 1881 roku zakończyła 35-letni okres stabilizacji, w którym wizja twórcy parku znalazła pełną akceptację i kontynuację.
Kolejnym właścicielem dóbr Muskau był od 1883 roku hrabia Traugott Heinrich von Arnim (1839-1919), dyplomata i wieloletni osobisty sekretarz Bismarcka. Lata 1883-1945, kiedy to park pozostawał w rękach kolejnych pokoleń rodziny von Arnim, charakteryzowały się kontynuacją stabilizacji i poszanowania dla dokonań twórcy parku. Rozwój przemysłu i znaczne pogorszenie sytuacji ekonomicznej dóbr stało się w tym okresie przyczyną miejscowych przekształceń. W tym też czasie w miejscu przeznaczonym przez Pücklera na wzniesienie kaplicy grobowej postawiono Mauzoleum. Budowla powstała dla zmarłej żony Traugotta von Arnim, Laury, według projektu znanego berlińskiego architekta, Juliusa Carla Raschdorffa (1823-1914).
W początkach XX wieku przebudowano folwark zamkowy. Starsze budowle zastąpiono nowym kompleksem budynków gospodarczych, utrzymanych w stylu neorenesansowym. Nową dekorację uzyskały też obiekty uzdrowiskowe.
Podjęto również rozbudowę i modernizację pałacu, angażując do tego przedsięwzięcia znanych architektów projektujących w duchu historyzmu: Gabriela von Seidla (1848-1913), a następnie Alfreda Breslauera (1866-1954). W rezultacie powiększono bryłę pałacu od strony północnej poprzez dobudowanie domu weselnego, co miało związek ze ślubem córki ówczesnego właściciela. Przede wszystkim jednak dokonano zmiany kolorystyki elewacji z piaskowożółtej na ciemnoróżową.
W pielęgnowanej części parku wprowadzono nieznaczne uzupełnienia i modyfikacje, nie naruszające jednak zasadniczych struktur kompozycji.
W tym okresie pojawiają się inicjatywy, których celem jest ochrona parku. W 1931 roku ochroną prawną objęto jego centralną część, po obu stronach Nysy, poprzez ustanowienie Rezerwatu Przyrody Park Mużakowski o powierzchni 240 ha. Wyrazem uznania dla twórcy parku było postawienie w 1901 roku w centralnym punkcie założenia parkowego, w miejscu przeznaczonym pierwotnie na Świątynię Wytrwałości, pomnika zwanego Kamieniem Pücklera.

Park podzielony – czasy powojenne

II wojna światowa i jej polityczne konsekwencje odcisnęły piętno na losach parku. Zniszczone budynki, budowle i mosty, łąki parkowe rozryte lejami po bombach i liniami okopów, to skutek zatrzymania frontu na Nysie Łużyckiej na wiele tygodni. Najbardziej brzemienne w skutkach było jednak ustanowienie po wojnie nowego ładu politycznego w Europie, co doprowadziło do podziału parku pomiędzy Polskę i Niemcy. Fakt ten stał się przyczyną zniszczenia jego układu przestrzenno-kompozycyjnego.
Po stronie niemieckiej znalazło się centrum rezydencjonalne wraz z Parkiem Zamkowym i Parkiem Górskim oraz Uzdrowiskiem. Był to co prawda okrojony fragment, stanowiący około 1/3 kompozycji, ale dzięki istniejącym tu obiektom architektury mógł funkcjonować samodzielnie.
Na początku lat 50. usunięte zostały największe szkody. W 1953 roku utworzony został zarząd parku, a w 1955 roku uznano park za zabytek. Tym samym zostały stworzone formalne podstawy do ochrony parku i jego konserwacji. Przystąpiono do zabezpieczania zniszczonych budynków, a w 1965 roku do pełnej odbudowy Starego Zamku, w którym urządzono m.in. muzeum. Dom Kawalerski rozbudowano i przeznaczono na sanatorium. Sanatorium dla dzieci powstało też w Parku Górskim. Dzięki istnieniu w parku uzdrowiska utrzymywany był on przez cały okres powojenny w dobrych, jak na ówczesne czasy, standardach konserwacyjnych.
Odmienny los spotkał część parku położoną po wschodniej stronie Nysy. Obszar ten należał dawniej do miasteczka Bad Muskau, natomiast po wojnie powstało tu nowe polskie miasto Łęknica, a park stał się jego częścią. Większość parku włączono do Gospodarstwa Lasów Państwowych. Dawne pola uprawne – ornamental farm – przejęte przez Państwowe Gospodarstwo Rolne, znalazły się na terenie sąsiedniej gminy Trzebiel. W tej pozbawionej perspektyw sytuacji narodziła się jednak już w końcu lat 50. inicjatywa ochrony parku. Dzięki zaangażowaniu dendrologów z ośrodka naukowego w Kórniku znaczną część założenia parkowego wyłączono z użytkowania leśnego i uznano za „park o specjalnym charakterze”, co sprawiło, że przeprowadzano tu tylko ograniczone zabiegi pielęgnacyjne. Park popadł w zapomnienie, ale – poza fragmentami, które podlegały zalesieniu i uprawie – nie został przekształcony.

Ciekawostki

W 2004 roku park został wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego UNESCO.

Źródła zdjęć i informacji, ciekawe linki:

Park Mużakowski

Tomasz Ciesielski ‚Bankfoto’

Park zgłosiła:

Kasia Jastrzębska ‘Dendro-Podróże’

Wydarzenia

Aktualności